Meningokokken zijn bacteriën die bij gezonde mensen vaak onschuldig aanwezig zijn in de neus- en keelholte. Toch kunnen ze in zeldzame gevallen ernstige ziekten veroorzaken, zoals hersenvliesontsteking (meningitis) of bloedvergiftiging (sepsis). Deze aandoeningen kunnen razendsnel verlopen en zelfs bij snelle behandeling dodelijk zijn. In Nederland zijn meningokokken vooral bekend geworden door enkele plotselinge sterfgevallen onder jonge mensen. Maar wat zijn meningokokken precies, hoe groot is het risico, en wat kun je doen om jezelf of je kind te beschermen?

Wat zijn meningokokken?

Meningokokken zijn een groep bacteriën die onderverdeeld zijn in verschillende typen, aangeduid met letters zoals A, B, C, W en Y. Niet alle typen zijn even gevaarlijk. In Nederland kwamen lange tijd vooral type B en C voor, maar in de afgelopen jaren nam ook het aantal besmettingen met type W toe. Type W staat bekend als agressief: het ziekteverloop is vaak heftig en symptomen zijn in het begin lastig te herkennen. Denk aan:

• Koorts
• Hoofdpijn
• Sufheid
• Spierpijn
• Stijve nek

Klachten die ook bij een griep kunnen horen, wat het risico op misdiagnose vergroot.

Verspreiding en besmetting

De bacterie wordt van mens op mens overgedragen via speeksel en druppeltjes in de lucht. Vooral jongeren tussen de 14 en 24 jaar zijn belangrijke verspreiders, omdat zij:

• Meer sociaal contact hebben
• Op kamers wonen of in studentenhuizen
• Vaker zoenen of drinken uit elkaars flesje

De kans dat een drager daadwerkelijk ziek wordt, is klein. Maar áls dat gebeurt, kan het snel gaan — binnen 24 uur kunnen klachten levensbedreigend worden.

Gevolgen van een meningokokkeninfectie

Een infectie met meningokokken kan ernstige gevolgen hebben, zoals:

• Hersenvliesontsteking (meningitis) → blijvende schade zoals doofheid of leerproblemen
• Bloedvergiftiging (sepsis) → coma, amputaties of overlijden

De ernst van deze gevolgen maakt meningokokken tot een van de meest gevreesde infectieziekten, ondanks het relatief lage aantal besmettingen.

Vaccinatie als bescherming

Sinds 2002 wordt in Nederland gevaccineerd tegen meningokokken type C. Door de opkomst van type W is dat sinds 2018 uitgebreid naar het MenACWY-vaccin. Dit wordt aangeboden op:

• 14 maanden
• 14 jaar

Voor meningokokken type B bestaat ook een vaccin (Bexsero), maar dit zit (nog) niet in het Rijksvaccinatieprogramma. Ouders kunnen ervoor kiezen dit aanvullend zelf te laten toedienen.

Vaccinatieschema meningokokken (Nederland)

Rijksvaccinatieprogramma

Deze vaccinaties zijn gratis en worden automatisch aangeboden via het consultatiebureau of de GGD.

Aanvullende vaccinatie (niet standaard, wel mogelijk)

MenB-vaccins worden niet vergoed en kosten €100–130 per prik. Baby's hebben meerdere prikken nodig, afhankelijk van leeftijd bij aanvang.

Discussie: waar trek je de grens?

De meningokokkenvaccinatie roept discussie op. Tegenstanders wijzen op de lage incidentie en mogelijke bijwerkingen. Voorstanders benadrukken de ernst van de mogelijke gevolgen. Belangrijke vragen zijn:

• Hoe ver willen we gaan in het voorkomen van zeldzame risico’s?
• Wanneer is vaccineren maatschappelijk verantwoord?
• Moet iedere ernstige ziekte automatisch tot vaccinatie leiden?

Rol van de overheid

De Gezondheidsraad adviseert de overheid op basis van:

• Effectiviteit en veiligheid
• Kosten en baten
• Maatschappelijke impact

De MenACWY-vaccinatie is opgenomen omdat jongeren zowel kwetsbaar zijn als een belangrijke rol spelen in verspreiding.

Wat kun je zelf doen?

• Laat je goed informeren over beschikbare vaccins
• Wees alert op alarmsignalen bij jonge kinderen (grauwe huid, sufheid, niet willen drinken, vlekjes, ademhalingsproblemen)
• Overweeg aanvullende vaccinatie bij jonge kinderen

Conclusie

Meningokokken zijn zeldzaam, maar levensgevaarlijk. Dankzij vaccinatie is de kans op besmetting én verspreiding flink te verlagen. Hoewel de maatschappelijke discussie over risico en preventie begrijpelijk is, blijft goede informatievoorziening cruciaal. Ouders en jongeren moeten een bewuste keuze kunnen maken. Want bij meningokokken geldt: beter voorkomen dan genezen — als genezing al mogelijk is.